SÁNG TẠO CẢM XÚC
Bạn đã bao giờ tự hỏi liệu cảm xúc có thể sáng tạo như một bài thơ hay một bức tranh chưa?
Khi nhắc đến cảm xúc, hầu hết chúng ta đều nghĩ rằng chúng là những phản ứng tự động, được lập trình sẵn trong gen và không thể thay đổi. Nhưng sự thật không phải lúc nào cũng như vậy! Một lĩnh vực thú vị mang tên Sáng tạo Cảm xúc (Emotional Creativity), do James R. Averill giới thiệu, đã mở ra một góc nhìn hoàn toàn mới mẻ: Chúng ta có thể phát triển những cảm xúc mới – không chỉ để thích nghi mà còn để làm phong phú thêm cuộc sống của mình.
Hãy bắt đầu với một sự thật bất ngờ: cảm xúc cũng giống như một “hội chứng”!
Bạn có thể đã nghe đến khái niệm "hội chứng" trong y học, như bệnh sởi chẳng hạn. Hội chứng là tập hợp các triệu chứng liên quan đến một nguyên nhân cụ thể và diễn tiến theo một lộ trình dự đoán. Vậy cảm xúc thì sao?
Giận dữ, chẳng hạn, là một "hội chứng hành vi" – tập hợp các phản ứng mà mục tiêu cuối cùng là sửa chữa điều sai trái.
Nhưng điều thú vị là: không có một hành động hay phản ứng nào riêng lẻ – dù là khóc, hét, hay cảm giác hồi hộp – đủ để định nghĩa một cảm xúc cụ thể.
Tất cả những gì bạn trải qua trong cảm xúc đều được tổ chức dựa trên niềm tin và quy tắc xã hội. Điều này có nghĩa là: cảm xúc không cố định – chúng được hình thành, thay đổi, và tái cấu trúc theo cách chúng ta sống và nghĩ.
Sự sáng tạo trong cảm xúc hoạt động như thế nào?
Hãy tưởng tượng bạn là một nghệ sĩ. Bạn có thể sử dụng một mảnh gỗ trôi dạt để tạo ra một tác phẩm nghệ thuật mới, hoặc điêu khắc nó thành một hình dạng chưa từng có. Tương tự, chúng ta có thể làm điều đó với cảm xúc:
Ở cấp độ đơn giản nhất: Sử dụng một cảm xúc hiện có trong văn hóa theo cách hiệu quả hơn – như một người biết cách sử dụng giận dữ để đàm phán, thay vì làm tổn thương người khác.
Ở cấp độ cao hơn: Tái cấu trúc một cảm xúc tiêu chuẩn – ví dụ, biến nỗi sợ thành động lực sáng tạo.
Ở cấp độ cao nhất: Phát triển những cảm xúc hoàn toàn mới, chưa từng có trước đây. Những cảm xúc này có thể khó diễn đạt bằng ngôn từ, nhưng lại có sức mạnh thay đổi cách chúng ta nhìn nhận thế giới.
Vậy làm sao để biết một cảm xúc có sáng tạo hay không?
Theo Csikszentmihalyi và Robinson, sáng tạo trong bất kỳ lĩnh vực nào cần thỏa mãn ba tiêu chí:
Mới mẻ: Cảm xúc đó khác biệt với phản ứng điển hình trong văn hóa hoặc của chính bạn trước đây.
Hiệu quả: Nó mang lại lợi ích rõ ràng cho cá nhân hoặc cộng đồng.
Chân thực: Cảm xúc phản ánh giá trị và niềm tin thực sự của bạn, không phải là sự giả tạo.
Điều này có nghĩa là: không phải mọi cảm xúc mới đều sáng tạo. Một cơn giận bộc phát kỳ quặc có thể chỉ là lập dị, chứ không phải sáng tạo.
Những điều khiến sáng tạo cảm xúc trở nên đặc biệt
Không giống như trí tuệ cảm xúc – vốn hướng đến cách phản ứng đúng chuẩn theo các quy tắc xã hội – sáng tạo cảm xúc lại mang tính phá cách, độc đáo. Đó là khi bạn nhìn nhận cảm xúc không chỉ là công cụ phản ứng, mà là một phần của quá trình khám phá và sáng tạo cuộc sống.
Ví dụ: Khi một người nghệ sĩ viết bài thơ để diễn đạt tình yêu, họ không chỉ sử dụng những cảm xúc thông thường mà còn sáng tạo những tầng nghĩa mới, vượt qua giới hạn của các quy tắc thông thường.
Chúng ta có thể học cách sáng tạo cảm xúc không?
Câu trả lời là có! Nhưng điều này không xảy ra trong một sớm một chiều. Giống như bất kỳ kỹ năng nào, sáng tạo cảm xúc cần sự chuẩn bị:
Thấu hiểu cảm xúc: Dành thời gian để suy ngẫm, học cách nhận biết và đánh giá cảm xúc của chính mình.
Quan sát và học hỏi: Từ những câu chuyện, bài hát, hoặc thậm chí cách người khác biểu đạt cảm xúc trong cuộc sống.
Trải nghiệm và chiêm nghiệm: Không ngại đối diện với những cảm xúc mạnh mẽ, học cách biến chúng thành sức mạnh.
Bạn có thể bắt đầu bằng những hành động nhỏ: thay vì để nỗi buồn kéo dài, hãy thử biến nó thành động lực để sáng tạo – viết nhật ký, vẽ tranh, hoặc đơn giản là suy ngẫm để tìm ra bài học từ nỗi buồn đó.
Kết nối cảm xúc và nghệ thuật sống
Sáng tạo cảm xúc không chỉ làm giàu cuộc sống cá nhân, mà còn góp phần xây dựng cộng đồng. Khi chúng ta học cách tạo ra những cảm xúc chân thực, hiệu quả và mới mẻ, chúng ta không chỉ thay đổi bản thân mà còn truyền cảm hứng cho những người xung quanh.
Hãy nhớ rằng: Những gì xã hội tạo ra, cá nhân có thể tái cấu trúc. Và điều này đúng với cả cảm xúc của bạn. Hãy để cảm xúc trở thành một phần của nghệ thuật sống – luôn mới mẻ, đầy cảm hứng, và sáng tạo!
